Shën Gjon Henry përfaqëson “një pikë referimi për të gjithë, besimtarë e jo besimtarë”

R.SH. / Vatikan

Po afron një çast tjetër i rëndësishëm i Jubileut të vitit 2025: dikur Shën Gjon Henri Njuman do të shpallet Doktor i Kishës nga Papa Leoni XIV, në datën 1 nëntor 2025, me rastin e Jubileut të Edukimit.

Kardinal i Kishës Romake dhe themelues i Oratorit të Shën Filip Nerit në Angli, Gjon Henri Njuman lindi në Londër më 21 shkurt 1801 e vdiq në Edgbaston, më 11 gusht 1890. Kardinali Njuman, siç pati pohuar Pali VI, ishte udhërrëfyes i sigurt për të gjithë ata që kërkonin "orientim dhe drejtim të qartë mes pasigurive të botës moderne". Parashikoi reflektime teologjike dhe linja mendimi, që patën jehonë të gjerë në Këshillin e fundit Ekumenik deri në atë pikë, sa shumë e konsideruan tashmë "Doktor të Kishës" në nëntëqinden.

Kujtojmë edhe se aktualisht Kisha katolike romake ka 38 Doktorë: Newman do të jetë teologu i parë universitar që do të shpallet Doktor i Kishës në shekullin e njëzetë. Mbi figurën dhe trashëgiminë e Newman folëm me Profesor Giuseppe Tanzella-Nitti-n Profesor i Teologjisë Themelore në Universitetin Papnor të Kryqit të Shenjtë dhe Studiues Ndihmës në Observatorin e Vatikanit.

Gjon Henri Newman, një nga mendimtarët më të mëdhenj të botës moderne, shpallet edhe një nga shenjtorët e mëdhenj! Jeni dakord me këtë?

Studiuesit dhe shenjtorët seriozë nuk e humbasin kurrë rëndësinë, as vlerën. E John Henry Newman është një prej tyre. Njohuritë tona përparojnë falë kontributeve të atyre që e kërkuan sinqerisht të vërtetën: do t'i përkasin përgjithmonë historisë sonë. Newman na la vepra të rëndësishme në fushat e historisë së Kishës, logjikës, filozofisë dhe pedagogjisë. Por si shenjtor, vazhdon të përfaqësojë një pikë referimi për të gjithë, besimtarë dhe jobesimtarë njësoj, për shkak të jetës së tij koherente, besnikërisë së tij, dëgjimit të ndërgjegjes së tij, përtej çdo kushtëzimi kulturor, politik apo fetar. Newman pagoi personalisht për zgjedhjet e tij. Largimi nga anglikanizmi dhe hyrja në Kishën Katolike ishte vendim i dhimbshëm, i menduar mirë dhe i qëllimshëm për të, duke e ditur plotësisht se me kë e me çfarë po përballej në marrëdhëniet me kolegët e universitetit, miqtë e tij në Lëvizjen e Oksfordit dhe me mjedisin e tij. Edhe pasi hyri në Kishën Katolike, hasi keqkuptime, duke u konsideruar nga disa si progresist, racionalist apo edhe modernist. Një qëndrim i patundur dhe jokonvencional, që ka shumë për të na mësuar sot! Biografi, mbi të cilën do të vazhdojmë të studiojmë e edhe të meditojmë. 

Po për titullin "Doktor i Kishës"? A jeni dakord me këtë deklaratë?

Do të thoja se po. Ështe teologu i parë universitar që u shpall Doktor i Kishës në shekullin e njëzetë. Nëse përjashtojmë Shën Alfons Maria Liguorin, i cili nuk u angazhua në punë universitare në kuptimin e ngushtë të fjalës, për të gjetur një profesor, teolog apo filozof modern universitar, gjithashtu edhe Doktor i Kishës, duhet të kthehemi te Shën Robert Bellarmini, në fillim të shekullit të 17-të. Studiues të tjerë modernë, si Antonio Rosmini ose Francesco Faà di Bruno, janë tashmë të Lum ose të Kanonizuar, por tani për tani nuk janë Doktorë të Kishës. Të tjerë, si Edith Stein dhe Gjon Pali II, edhe nëse do të shpalleshin Doktorë të Kishës, janë pjesë e epokës bashkëkohore. Në epokën moderne Katolicizmi ka pasur shumë mendimtarë të mëdhenj, ndikimi i të cilëve është i krahasueshëm me atë të Newman - mendoni vetëm Blaise Pascal ose Maurice Blondel - por asnjëri prej tyre nuk është shpallur Shenjt.

Si mund ta vëmë në praktikë mësimin e Newman sot?

Siç e kujtuam, shën Newman ishte kërkues i madh i së vërtetës. Udhëtimi i tij, i përshkruar në Arianët e Shekullit IV, bëhet i qartë në Zhvillimin e Doktrinës së Krishterë. Teologjia e tij është biografi. Ai i gjurmon shtigjet drejt së vërtetës si nga një perspektivë personale, ekzistenciale, ashtu edhe nga një perspektivë logjike dhe e arsyetuar, siç bën në Gramatikën e Miratimit, e cila atëherë ishte katolike. E vërteta nuk është fjalë në modë sot, të paktën në vendet e shekullarizuara të Botës së Parë. Megjithatë, të gjithë i shohim pasojat e saj. E reduktuar në një konsensus të thjeshtë të diskutueshëm, një marrëveshjeje të përkohshme dhe të rishikueshme, një loje të thjeshtë gjuhësore, humbja e së vërtetës krijon pasoja në marrëdhëniet ndërmjet popujve, në sistemet ligjore të shteteve, në bashkëjetesën shoqërore, në komunikimin ndërmjet njerëzve. Nuk mund ta bëjmë dot. Gabimisht mendojmë se e vërteta ndan, por në vend të kësaj është pikërisht ajo që bashkon. Konfliktet, përçarjet dhe ndarjet janë rezultati tragjik i konfuzionit ndërmjet së vërtetës dhe së rremes. E vërteta duhet të kthehet në shkencore, siç tha dikur Joseph Ratzinger. Newman mund të na ndihmojë ta bëjmë këtë.

Epitafi. "Nga hija dhe simboli te e vërteta"... si mund ta vëmë në praktikë mësimin e Newman-it sot?

Siç thamë, Gjon Henri Newman ishte kërkues i madh i së vërtetës. Udhëtimi i tij, i përshkruar në Arianët e Shekullit të Katërt, bëhet i qartë në Zhvillimin e Doktrinës së Krishterë. E tija është një teologji biografike. Ai gjurmon shtigje drejt së vërtetës si nga një perspektivë personale, ekzistenciale, ashtu edhe nga një perspektivë logjike dhe e arsyetuar, siç bën në Gramatikën e Miratimit, e cila në atë kohë ishte tashmë katolike. E vërteta nuk është fjalë në modë këto ditë, të paktën në vendet e shekullarizuara të Botës së Parë. Megjithatë, të gjithë i shohim pasojat. E reduktuar në një konsensus të thjeshtë të diskutueshëm, një marrëveshje të përkohshme dhe të rishikueshme, një lojë e thjeshtë gjuhësore, humbja e së vërtetës ka pasoja në marrëdhëniet ndërmjet popujve, në sistemet ligjore të shteteve, në bashkëjetesën shoqërore, në komunikimin ndërmjet njerëzve. Nuk mund ta bëjmë dot. Gabimisht mendojmë se e vërteta ndan, por në vend të kësaj është pikërisht ajo që bashkon. Konfliktet, përçarjet dhe ndarjet janë rezultat tragjik i ngatërrimit të së vërtetës dhe të rremes. E vërteta duhet të kthehet në shkencore, siç tha dikur Joseph Ratzinger. Newman mund të na ndihmojë ta bëjmë këtë.

Epitafi i shkruar në varrin e Gjon Henri Newman që cituat, "nga hija dhe simboli te e vërteta", tregon një udhëtim që sigurisht përfundon vetëm në fund të një jete, por në këtë jetë ne duhet të kemi tashmë guximin të marrim drejtimin e duhur, nëse nuk duam të humbasim rrugën.

E vërteta sot ende qëndron në kërkimin shkencor dhe, në një masë të madhe, në kërkimin historik, të dyja fusha të dashura për Newman. Në to, ndryshimi midis së vërtetës dhe të rremes ende ka kuptim, dhe gjithmonë do të ketë. Por e vërteta, argumentoi Newman, duhet kërkuar edhe në dialog me ndërgjegjen tonë. Në një epokë shkapërndarëse, si e jona, në të cilën breza të tërë përpiqen të kultivojnë kujtesën, heshtjen dhe reflektimin, Newman na mëson se qeniet njerëzore, si shëmbëlltyrë e Zotit, kur dëgjojnë zërin e ndërgjegjes së tyre, gjejnë në të një fjalë identike me atë që dëgjojnë duke ritingëlluar në kozmos dhe në histori. Marrja e mësimeve të Newman sot është mundësi që nuk duhet humbur. Për këtë arsye na e kujton Kisha e tani na e propozon rishtas si doktor!