Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (61)
ԿԱ. Հաղորդում
Այսօրուայ հաղորդումի ընթացքին, պիտի անդրադառնանք Հայաստանի մէջ աղանդներու ներգործութեան:
Հայոց պատմութեան մէջ կը յիշատակուին բազմաթիւ աղանդներ, որոնք մուտք գործած են Հայաստան Դ.-Ե. դարերուն: Յիշատակելի են ի վաղուց անտի Գնոստիկեանք, որ ժամանակի իմաստասէրներն էին )Գնոստիկ՝ Յունական հմտութիւն բառէն): Ասոնք Սուրբ Գիրքն ըստ յոյն իմաստասիրութեան կը մեկնաբանէին և զգալի քանակութեամբ գրականութիւն ստեղծելով, իրենց ուսմունքը լայնօրէն տարածած են քրիստոնէական համայնքներէն ներս։
Գ. դարուն, Գնոստիկեան աղանդը ծաղկման շրջան ապրեցաւ, սակայն Հայաստանի մէջ սակաւաթիւ հետեւորդներ ունեցան: Այնուհետեւ, Գնոստիկեան աղանդին հիման վրայ, Հայաստանի մէջ յայտնուեցան այլ աղանդներ, ինչպէս՝ բորբորիտները, մծղնեաները, մանիքէականները, և աւելի ուշ՝ պաւղիկեանները և թոնդրակացիները: Այս վերջինները հայկական աղանդներ կը համարուին: Տարածուած էր նաեւ Սեբաստիայի հայազգի եպիսկոպոս՝ Եւստաթէոսի անուան հետ կապուած Եւստաթիոսականներու անապատական շարժումը, որ իր վարդապետութեան մէջ ներառած էր գնոստիկեան և մծղնէութեան գաղափարներ, իսկ հետագային ձուլուած էր Մանիքէութեան մէջ։
Բորբորիտոնները Բ. - Ե. դարերուն, մեծ տարածում գտած են Ասորիք, Միջագետք և Եգիպտոս: Փոքր Հայքի մէջ, բորբորիտներու և գնոստիկներու աղանդը ծագած է Ե. դարուն: Յունարէն «բորբորոս» կը հոմանշէ պիղծ, տիղմ, կեղտ բառերուն, որ կը մատնանշէ անոնց անմաքուր բարքերն ու անկարգ սեռական կեանքը։ Բորբորիտներու համաձայն՝ մարդկային մարմինն ապականացու է, չի կրնար յարութիւն առնել. ան այս աշխարհի արարիչի ստեղծագործութիւնն է։ Հոգի ունին ոչ միայն մարդիկ, այլեւ կենդանիները, ձուկերն ու սողունները, ծառերն ու տունկերը։ Քրիստոս Մարիամէն չէ ծնած, այլ ինքնածին է, մարմին չէ ունեցած, անոր մարմինը երեւակայական էր։ Քրիստոս աշխարհ եկաւ և մարդկանց ցոյց տուաւ գնոսիսը (իմացութիւնը)։
Գնոսիսին անհասու հոգիները զոհ կ'երթան այս աշխարհի իշխանին, ապա կը վերադառնան երկիր և կը մտնեն խոզերու ու այլ կենդանիներու մէջ։ Անոնք Հին և Նոր Կտակարանները իրենց ձեւով մեկնաբանած են և ունեցած են բազմաթիւ պարականոն գիրքեր և աւետարաններ։ Կորիւնը և Մովսէս Խորենացին կը վկայեն այս «ժպիրհ և կամակոր աղանդ բորբորիանոսաց» մասին, հարուստ ծանօթութիւններ թողլով Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Ա. Պարթեւի աւետարանչական գործունէութեան և քրիստոնէութեան քարոզչութեան մասին, ընդդէմ՝ հեթանոսութեան և զանազան աղանդներուն։ Կորիւնի և Խորենացիի մօտ բորբորիտներն անուանուած են «ժանտագործ ազգ բարբարիանոսաց»:
Պատմահայրը կը պատմէ, թէ Կ․ Պոլսոյ Պատրիարքը քարոզիչներ ուղարկած է Արեւմտեան Հայաստան՝ զանոնք կարգի բերելու համար։ Իսկ 415-423 թուականներու ընթացքին, Կ. Պոլսոյ Պատրիարք Ատտիկոսի (405–426) պահանջով՝ Հայոց Կաթողիկոսը երկրի սահմաններէն դուրս վտարած է զանոնք: Բորբորիտներու անուանումը հետագային դարձած է նախատական ածական։ Մովսէս Խորենացին Շամիրամ թագուհին կ'անուանէր «վաւաշն և բորբորիտն Շամիրամ»:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
